Międzynarodowy Dzień Demokracji
15 września 2010 r.

Demokracja jest podstawową i niezbywalną wartością i zasadą, jaką kierują się Narody Zjednoczone. Jest oparta na wspólnej woli ludzi i ściśle powiązana z rządami prawa, prawami człowieka i podstawowymi wolnościami.

Demokracja w prawie międzynarodowym

Co prawda Karta NZ nie zawiera słowa demokracja, jednak pierwsze słowa Karty: „My Ludy Narodów Zjednoczonych” odzwierciedlają podstawową zasadę demokracji, że wola ludzi jest źródłem legitymacji suwerennych państw i Narodów Zjednoczonych jako całości. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka przyjęta przez ZO w 1948 roku jasno określa koncepcję demokracji słowami: „Wola ludzi jest podstawą autorytetu rządu”.

Deklaracja wymienia prawa podstawowe dla efektywnego udziału w życiu politycznym. Od czasu przyjęcia Deklaracji inspirował ona tworzenie konstytucji państw na całym świecie i ogromnie przyczyniła się do uznania pojęcia demokracji jako uniwersalnej wartości.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i  Politycznych określa podstawy prawne dla zasad demokracji w prawie międzynarodowym, takich jak:

• swoboda wyrażania opinii (art. 19)
• prawo do spokojnego zgromadzania się (art.21)
• wolność stowarzyszania się z innymi (art. 22)
• prawo i możliwości uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli (art. 25)
• korzystanie z czynnego i biernego prawa wyborczego w rzetelnych wyborach przeprowadzanych okresowo, opartych na głosowaniu powszechnym, równym i tajnym, gwarantujących wyborcom swobodne wyrażenie woli (art. 25)

Pakt ten obowiązuje wszystkie państwa, które go ratyfikowały. Do kwietnia 2008 roku Pakt ratyfikowało 161 państw, czyli 80% państw członkowskich ONZ.

Działania NZ wspierające demokrację i sprawowanie rządów są wdrażane poprzez m. in. Program Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP) i Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Demokracji (UNDEF) oraz Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka (OHCHR). Działania te są nierozłącznie związane z pracą NZ na rzecz promocji praw człowieka, rozwoju, pokoju i bezpieczeństwa. Obejmują one:

• wspieranie parlamentów i administracji na szczeblu samorządowym, by wzmocnić mechanizmy równowagi i kontroli, które z kolei powodują jej kwitnienie
• promocję praw człowieka, rządów prawa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości poprzez wzmacnianie niezależności i niezawisłości oraz skuteczności krajowych mechanizmów chroniących prawa człowieka oraz systemu organów władzy sądowniczej
• zapewnienie wolności wypowiedzi i dostępu do informacji przez wzmocnienie legislacji oraz pozycji mediów
• wspieranie wyborów oraz długoterminowa pomoc udzielana instytucjom organizującym wybory
• promocję wzmocnienia pozycji politycznej kobiet.

Każdego roku około 1,5 miliarda dolarów przeznaczane jest przez UNDP na wspieranie procesów demokratycznych na całym świecie. Tym samym ONZ jest jednym z największych światowych dostawców pomocy technicznej na rzecz demokracji i sprawowania rządów na świecie. Praca polityczna ONZ wymaga promocji osiągnięć demokratycznych; agendy rozwojowe pomagają takim instytucjom krajowym jak: parlamenty, komisje wyborcze oraz wzmacniają systemy prawne, które tworzą podstawę każdej demokracji; wysiłki na rzecz praw człowieka wspierają wolność wypowiedzi i stowarzyszania się, uczestnictwo i rządy prawa, wszystkie niezbędne składniki demokracji.

Zgromadzenie Ogólne ONZ a demokracja

Od 1987 roku Zgromadzenie Ogólne przyjmowało co najmniej jedną rezolucję rocznie, która odnosiła się w jakimś stopniu do demokracji. Zagadnienie demokracji pojawiało się we wszystkich głównych Konferencjach i szczytach ONZ od początku lat dziewięćdziesiątych, oraz w celach rozwojowych uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym, łącznie z Milenijnymi Celami Rozwoju. Państwa Członkowskie ONZ na światowym Szczycie we wrześniu 2005 roku potwierdziły, że „demokracja jest powszechną wartością opartą o swobodnie wyrażaną wolę ludzi, która określa ich polityczne, ekonomiczne, społeczne i kulturowe systemy oraz pełne uczestnictwo we wszystkich aspektach życia człowieka.

Dokument Końcowy Szczytu również podkreśla, że „demokracja, rozwój oraz poszanowanie praw człowieka i podstawowe wolności s ą współzależne i nawzajem wzmacniają się.” Podkreśla również, że „demokrację wykazują wspólne cechy, nie ma jednak jednego modelu demokracji”.

Pięć lat wcześniej przywódcy światowi podjęli zobowiązanie w Deklaracji Milenijnej, że nie będą szczędzić wysiłków by promować demokrację i wzmocnić rządy prawa jak również respektować prawa człowieka i podstawowe wolności. Potwierdzili, ze będą dążyć do pełnej ochrony i promocji praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturalnych dla wszystkich we wszystkich krajach oraz wzmocnić zdolności wszystkich krajów do wdrażania zasad i praktyk demokracji jak również poszanowania praw człowieka.

Podstawy normatywne praw człowieka

Takie wartości jak wolność, poszanowanie praw człowieka, oraz zasada przeprowadzania systematycznych i rzetelnych wyborów w drodze powszechnego głosowania są podstawowymi elementami demokracji. Demokracja tworzy naturalne środowisko dla ochrony i skutecznej realizacji praw człowieka. Wartości te są zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i szerzej rozwinięte w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, który zawiera katalog praw politycznych i wolności obywatelskich leżących u podstaw prawdziwej demokracji.

Związek między demokracją a prawami człowieka jest opisany w artykule 21 (3) Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która stwierdza: „Wola ludu jest podstawą władzy rządu; wola ta wyraża się w przeprowadzanych okresowo rzetelnych wyborach, opartych na zasadzie powszechności, równości i tajności, lub na innej równorzędnej procedurze, zapewniającej wolność wyborów.”

Prawa zawarte w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz bazujące na nich instrumenty ochrony praw człowieka obejmujące prawa grup społecznych (takich jak ludy tubylcze, mniejszości narodowe, osoby niepełnosprawne) są niezbędne dla istnienia demokracji, ponieważ zapewniają one sprawiedliwy podział dóbr, równość i sprawiedliwość w dostępie do praw politycznych i obywatelskich.

Od kilku lat Zgromadzenie Ogólne ONZ i poprzednia Komisja Praw Człowieka w oparciu o międzynarodowe instrumenty praw człowieka promowały jednolite rozumienie zasad, norm, standardów i wartości stanowiących podstawę demokracji. Udzielały one wskazówki państwom członkowskim w dziedzinie rozwoju krajowych tradycji demokratycznych i instytucji. Pomagały państwom sprostać zobowiązaniom w obszarze praw człowieka, demokracji i rozwoju.

Wszystko to doprowadziło do powstania przełomowych rezolucji opracowanych przez poprzednią Komisję Praw Człowieka. W 2000 roku Komisja zaleciła stworzenie szeregu ważnych regulacji prawnych oraz podjęcie instytucjonalnych i praktycznych środków zmierzających do ugruntowania demokracji (rezolucja 2000/47); a w 2002 roku Komisja określiła niezbędne elementy demokracji:

• poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności
• wolność stowarzyszania się
• wolność wypowiedzi i wyrażania opinii
• dostęp do sprawowania władzy zgodnie z zasadą praworządności
• przeprowadzania cyklicznych, wolnych i sprawiedliwych wyborów na drodze powszechnego i tajnego głosowania wyrażającego wolę ludzi
• pluralistyczny system partii i organizacji
• podział władzy
• niezawisłość władzy sądowniczej
• przejrzystość i odpowiedzialność administracji publicznej
• wolne, niezależne i pluralistyczne media.

Wspieranie krajowych procesów demokratyzacji

Niedociągnięcia demokracji i słabe instytucje to główne wyzwania dla skutecznej realizacji praw człowieka. Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka (OHCHR) udzielając usług doradczych i wdrażając programów współpracy technicznej stawia czoła tym wyzwaniom. Działania OHCHR skupiają się na: wzmacnianiu podstaw prawnych dla ochrony praw człowieka (reformy instytucjonalne i prawne); budowie zasobów państwa służących do sprostania jego obowiązkom; wzmacnianiu najsłabszych grup społecznych i tych znajdujących się w niekorzystnym położeniu; zwiększaniu świadomości i edukacji dotyczącej praw człowieka.

W państwach demokratycznych przechodzących transformację i krajach wychodzących z konfliktów OHCHR współpracuje z rządami tych państw i innymi podmiotami w celu budowy silnego i niezawisłego sądownictwa; reprezentatywnych, skutecznych i odpowiedzialnych parlamentów; niezależnych i efektywnych krajowych instytucji praw człowieka oraz aktywnego społeczeństwa obywatelskiego.

Doradzanie krajowym i regionalnym instytucjom w dążeniu do ugruntowania demokracji i utrwalania rządy prawa

Dwa eksperckie seminaria zorganizowane przez OHCHR w 2002 r. i w 2005 r. rzuciły światło na główne wyzwania stojące przez demokracją, prawami człowieka i rządami prawa. Są to:

• pogłębiające się ubóstwo
• zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzkiego
• łamanie praw jednostki i ograniczenia w korzystaniu z podstawowych wolności
• degradacja rządów prawa, na przykład w sytuacji przeciwdziałania terroryzmowi
• bezprawna okupacja z użyciem siły
• eskalacja konfliktów zbrojnych
• nierówny dostęp do wymiaru sprawiedliwości dla grup znajdujących się w niekorzystnym położeniu
• bezkarność.

Raporty pochodzące z tych seminariów traktowane są jako przewodniki dla tworzenia krajowych i regionalnych planów oraz strategii zmierzających do budowania demokracji jako holistycznej koncepcji opartej na restrykcyjnym przestrzeganiu praw człowieka i zasady praworządności.

Ponadto OHCHR opublikowało kompilację dokumentów i tekstów, które służą jako materiały źródłowe i analityczne. Są one narzędziem wykorzystywanym w procesie tworzenia konstytucji, rewizji, tworzenia krajowych regulacji prawnych i strategii dążących do ugruntowania praw człowieka i tworzenia fundamentów demokracji.

OHCHR i innymi jednostkami systemu ONZ biorą udział w rozwijaniu spójnego, całościowego podejścia do demokracji i doradztwa konstytucjonalnego. OHCHR jest również partnerem dla międzyrządowych organizacji promujących demokrację takich jak Międzynarodowa Organizacja Frankofonii, Unia Międzyparlamentarna, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) i regionalne organizacje międzyrządowe. Biuro udziela również wsparcia Funduszowi Narodów Zjednoczonych na rzecz Demokracji, doradzając w procesie podejmowania decyzji dotyczących programów i kryteriów ich finansowania.

Źródło: http://www.unic.un.org.pl/show.php?news=1172&wid=18&wai=&year=