Miasto Hel należy do tych miejscowości naszego kraju, które – nawet bez bliższego poznania – działają na wyobraźnię i emocje. Wiele osób znających to miejsce wyłącznie z wakacyjnych pobytów uważa je za tak wyjątkowe i urzekające, że odczuwa naturalne pragnienie pozostania tu na zawsze. Z kolei zdarza się, że ci, którzy osiedlili się w Helu z różnych życiowych powodów – nie mogąc wytrzymać izolacji czy dokuczliwej, zwłaszcza w porze zimowo-wiosennej  pogody – pragną za wszelką cenę stąd uciec i osiedlić się w bardziej przewidywalnym miejscu.

Ten specyficzny helski genius loci to przede wszystkim efekt nietypowego położenia: na skraju długiego, wąskiego pasa lądu wciśniętego daleko w Zatokę Gdańską, otaczającą miasto z trzech stron. Tajemniczym mrokiem wiąże się z tym miejscem historyczno-legendarny przekaz o pochłoniętym przez fale, niegdyś bardzo bogatym Starym Helu. I choć częstym doświadczeniem mieszkańców były morskie kataklizmy oraz napady, nie wyobrażali sobie życia gdzie indziej.

To środowisko bowiem ukształtowało specyficzny charakter dawnych stałych mieszkańców. „Człowiek helski” różnił się wyraźnie od przeciętnego „lądowca”. Przez wiele pokoleń przyzwyczaił się i przystosował do życia na styku morza i lądu, w surowym, niewybaczającym nonszalancji środowisku. Niebezpieczne miejsca egzystencji kształtują bardziej wyraziste charaktery i wytwarzają szczególne predyspozycje fizyczne. Wyjątkowe otoczenie i poczucie stałego zagrożenia mobilizuje ludzi do codziennej gotowości do walki o swój dobytek i bliskich, powodując większą aktywność życiową, odwagę, a także religijność.

Obecnie – po zawirowaniach dziejowych XX wieku – w zdecydowanej większości napływowi mieszkańcy Helu dzielą się na tych mocno związanych z tym miejscem oraz tych, dla których jest to tylko chwilowy życiowy przystanek. Choć i ci ostatni, w poczuciu tymczasowości zazwyczaj dożywają tu kresu swoich dni, stając się cząstką tej ziemi.

Tom ten, ukazujący dzieje Helu do 1920 roku, jest pierwszą częścią „Tryptyku Helskiego”, w którym zamierzam przedstawić Czytelnikom historię i współczesność tego niezwykłego miejsca i jego mieszkańców – poprzez fotografie, widokówki, reprodukcje starych map i fragmenty dawnych opisów Helu.

Wykorzystałem bogatą literaturę przedmiotu i archiwalia.

Dziękuję wszystkim osobom, które pomogły mi w zebraniu i weryfikacji materiałów, służyły radą i zachętą, a także tym, którzy przyczynili się do wydania książki.

 Proszę też Czytelników o uwagi, które pozwolą w przyszłości wzbogacić kolejne tomy „Tryptyku Helskiego”.

Mirosław Kuklik