Lokalizacja:

Bateria nr 31 im.Heliodora Laskowskiego - najpotężniejsza na Helu, więcej - najpotężniejsza i jedyna taka w całej przedwojennej Polsce, - zwana od 1937 roku imieniem jej twórcy, kmdr Heliodora Laskowskiego, składała się z 4 armat Boforsa wz.30 o kalibrze 152,4 mm - zlokalizowanych na potężnych żelbetowych stanowiskach na samym skraju cypla półwyspu helskiego, stąd zwyczajowo nazywa się ją "baterią cyplową".

22 września 2007 roku na uporządkowanym i odrestaurowanym własnymi siłami Muzeum Obrony Wybrzeża, dzięki wsparciu sponsora - Dyrekcji Generalnej Poczty Polskiej - stanowisku nr 4 baterii Laskowskiego, odbyły się uroczyste obchody 100-lecia urodzin jej legendarnego dowódcy, kapitana Zbigniewa Przybyszewskiego.
Stanowisko jest udostępnione do zwiedzania dla turystów w sezonie letnim - w godzinach pracy naszego muzeum. Oprócz powojennej armaty B-13 można w podziemiach stanowiska obejrzeć mini-wystawę poświeconą dowódcy baterii - kpt.mar.Zbigniewowi Przybyszewskiemu.

1 stycznia 2007 minęła 70 rocznica nadania Baterii Cyplowej imienia Heliodora Laskowskiego. Większość osób wielokrotnie słyszała to nazwisko nie wie jednak, kim był patron jedynej i największej w przedwrześniowej Polsce baterii i czym zasłużył sobie na ten zaszczyt. Urodzony w 1898 roku Heliodor Laskowski skończył studia wojskowe jako inżynier artylerii morskiej we francuskich wyższych szkołach wojskowych.

Mimo młodego wieku, dzięki ogromnej wiedzy, energii i pracowitości został jako kapitan marynarki szefem służby Artylerii i Uzbrojenia w Kierownictwie Marynarki Wojennej RP. Po wyzwoleniu Polski w 1918 roku artyleria nadbrzeżna praktycznie nie istniała.
H.Laskowski udowadniał, że trzeba stworzyć na Helu silnie uzbrojona bazę lądową, pod której skrzydła mogą się schronić jednostki floty w razie potrzeby remontu, zaopatrzenia lub innych problemów.

To właśnie Laskowski uznał proponowany francuski sprzęt za przestarzały i przełamał monopol Francji na dostawy uzbrojenia doprowadzając do rezygnacji z zakupu francuskich dział i to dzięki jego staraniom Marynarka Wojenna RP zawarła 20.12.1933 roku umowę na dostawę czterech armat szwedzkiej firmy Bofors wz. 30 kalibru 152,4 mm z terminem realizacji 26 miesięcy.
W czerwcu i wrześniu 1935 roku cztery armaty 152,4 mm, zakupione w Szwecji w firmie Bofors, znalazły się po próbach poligonowych nadzorowanych także przez H. Laskowskiego w Gdyńskim porcie, przywiezione w dwu ratach transportowcem Marynarki Wojennej ORP WILIA - frachtowcem zbudowanym w 1906 roku.
Armaty dostarczono koleją do Helu i wyładowano na stacji PKP.
Na stanowiska baterii leżace ok. 1200 m od stacji PKP transportowano je po ułożonej z podkładów kolejowych drodze na specjalnie skonstruowanych saniach przetaczanych na stalowych rurach 100 mm.
Transportu dokonywano w pełnej tajemnicy i maskowaniu - niemiecki wywiad aż do poddania sie Helu nie znał ilości i lokalizacji dział.
Bateria otrzymała nr 1 i we wrześniu 1935 r. przeprowadziła próbne strzelania.

Tymczasem, nękany ciężką chorobą nerek H.Laskowski wyjechał na kurację klimatyczną do Egiptu, gdzie zmarł 12 kwietnia 1936 r. w wieku zaledwie 38 lat
W tym czasie helskie baterie odbywały już liczne strzelania do celów morskich, powietrznych a także naziemnych (w kierunku Juraty) Strzelania te odbywały się po zakończeniu sezonu turystycznego, na ogół w godzinach rannych, w przerwach kursowania pociągów.
Czyniąc zadość wnioskowi kolegów i przyjaciół dowódca MW kontradmirał Jerzy Świrski nadał uroczyście 31 baterii dział na cyplu helskim imię Heliodora Laskowskiego dnia 01.01.1937 roku, uznając w ten sposób zasługi tego wybitnego oficera.
Pod koniec 1938 roku kapitan marynarki Zbigniew Przybyszewski, ze względu na znakomitą opinię, którą wyrobił sobie jako oficer i świetne wyniki strzelań artyleryjskich dowodzonych przez niego marynarzy-artylerzystów, został mianowany dowódcą baterii Laskowskiego - 31 Baterii Artylerii Nadbrzeżnej na Helu.
Gorące lato 1939 roku przynosi wzrost napięcia i kolejno ogłaszane mobilizacje częściowe. Stan baterii zwiększono - miała zwalczać wrogie jednostki floty i wspierać obronę przeciwdesantową i przeciwlotniczą półwyspu, natomiast jej własna pozycja była osamotniona i musiała liczyć wyłącznie na własne siły.

1 września 1939 roku Niemcy rozpoczynają atak na Polskę. Ogromną cześć ciężaru obrony cypla przejęła natychmiast bateria Laskowskiego nie dopuszczając w pobliże wielokrotnie lepiej uzbrojonych okrętów niemieckich.
Już 3 września miał miejsce pojedynek artyleryjski, w którym polskie pociski trafiły w maskę działa niszczyciela Leberecht Maass. Trafienie w maskę działa "Leberecht Maassa" zgłosił zarówno dowódca baterii im. Laskowskiego kpt. Zbigniew Przybyszewski oraz niemiecki kontradmirał Lütjens. Przez wiele dni bateria Laskowskiego toczyła pojedynki artyleryjskie - przede wszystkim z pancernikami Schleswig-Holstein i Schlessien.

Rano 25 września pancerniki zdołały się prawidłowo wstrzelać i pociski kalibru 280mm zaczęły wybuchać na terenie baterii. Jeden z nich trafił w betonową platformę działa nr 3, powodując śmierć dwu marynarzy i poważnie raniąc kilku innych. Eksplozja uszkodziła maskowanie, a gruz i odłamki zablokowały mechanizmy działa. Kolejny pocisk unieruchamia czasowo działo nr1, a jeden z odłamków rani kierującego ogniem na nieosłoniętej wieży kpt. Przybyszewskiego. Pozostałe dwa działa strzelają nieustannie uzyskując trafienie w niemiecki pancernik. Schleswig-Holstein stawia zasłonę dymną, a bateria przenosi ogień na Schlesiena. Chwilę potem, o godzinie 11.18, oba niemieckie okręty przerywają pojedynek i wycofują się poza zasięg polskiej baterii. Niemieckie okręty łącznie wystrzeliły 159 pocisków kalibru 280mm i 209 pocisków kalibru 150mm. Dwa uszkodzone działa baterii Laskowskiego zostały wkrótce uruchomione, a rannego dowódcę zastępuje kpt. Bohdan Mańkowski. 28 września kpt. Przybyszewski opuszcza szpital wbrew zakazowi lekarzy i wraca z ręką na temblaku do dowodzenia baterią.
Legendy o bohaterstwie kpt. Przybyszewskiego, to nie tylko ten spektakularny powrót do akcji. To przede wszystkim to, że jako lubiany i cieszący się wielkim zaufaniem dowódca przez cały czas trwania walk nie dopuścił do moralnego rozkładu podległych sobie pododdziałów. Marynarze baterii wiedzieli o załamywaniu się frontów, o szybkim postępie wojsk niemieckich, o przypadkach rebelii i buntów na samym Helu - lecz sami do końca uważali się za niepokonanych, i nie dopuszczali do siebie myśli o przegranej.
Zwycięskie pojedynki z niszczycielami, równorzędna walka z dysponującymi ogromną siłą ognia pancernikami, udana obrona przeciwlotnicza - oto niezaprzeczalne sukcesy marynarzy 31 baterii cyplowej, dowodzonej przez oficera, który swą postawą reprezentował w ich oczach coś więcej, niż tylko zwyczajną, pozbawianą wyobraźni odwagę. Kpt. Przybyszewski umiejętnym szkoleniem i własnym przykładem wpoił tym ludziom morale, pozwalające im mobilizować się maksymalnie w okrutnych warunkach walki z nawałą wroga i do końca zachować pełną zdolność operacyjną baterii.
Tymczasem wojska polskie, dodatkowo zaatakowane już 17 września od wschodu przez Związek Radziecki, cofały się przed atakami wojsk niemieckich i radzieckich poza granice kraju. Poddała się Warszawa, padł Modlin, dalsza walka nie miała sensu.
Nadeszła kapitulacja...

W nocy z 1 na 2 października załoga baterii cyplowej rozpoczyna niszczenie swoich stanowisk - centrali artyleryjskiej, dalmierzy, przyrządów celowniczych. Dwa zamki dział zostały zniszczone, a dwa pozostałe wymontowane i zatopione w morzu. Spalono wszystkie szyfry, podobnie jak cześć akt i dokumentów.
Jak zanotował kpt. Przybyszewski:
"2.X wpłynęły do portu okręty niemieckie, załoga przed odmarszem do niewoli odśpiewała hymn narodowy".
Z relacji bosmana Pawlikowskiego:
"Wkrótce nadjechali samochodami niemieccy oficerowie, wysiedli, zbliżyli się do dowódcy, oficer niemiecki zasalutował i wyjął papierośnicę częstując kapitana papierosem, ten jednak energicznie odmówił, co nam się bardzo podobało".
Dalej opowiada tę scenę Franciszek Fenikowski (Kaloszem do Skandynawii):
Chwilę później Niemiec butnie wykrzyknął: "Zdać broń!"
"Wtedy Zbigniew Przybyszewski pobladł. Z zaciśniętymi wargami wystąpił z szeregu. Niewprawnie manewrując jedyną zdrową ręką odpiął kordzik. Niemiec wyciągnął rękę by go odebrać. Ale ranny obojętnie minął krzykacza. Podszedł do krawędzi nadbrzeża, tam gdzie lśniły wilgocią żelazne łby cumowniczych polerów i z rozmachem cisnął broń w morze".
Ten symboliczny gest mówi więcej niż wiele słów…
Podczas okupacji Przybyszewski był więziony w oflagach X B Nienburg, XVIII B Spittal, wreszcie II C Woldenberg (Dobiegniew). Z tego ostatniego dwukrotnie próbował uciec - raz podkopem, drugi raz ukrywając się na wyjeżdżającej z obozu ciężarówce.
Przebieg działań wojennych we wrześniu 1939 roku potwierdził słuszność koncepcji Laskowskiego - Hel bronił się długo i skutecznie, przeciwko wielokrotnie silniejszemu przeciwnikowi, poddając się po 32 dniach tylko ze względu na bezsensowność dalszej obrony i dalszego ponoszenia strat w ludziach.
Zbigniew Przybyszewski po wojnie wrócił do Polski, awansował na komandora porucznika. W 1952 roku został aresztowany przez wojskowa bezpiekę - "Główny Zarząd Informacji" - i po miesiącach tortur stracony w wyniku fałszywego, stalinowskiego procesu. Zrehabilitwano go formalnie w 1956 roku.
Zarząd Muzeum Obrony Wybrzeża Stowarzyszenia "Przyjaciele Helu" jednogłośnie przyjął komandora Zbigniewa Przybyszewskiego na patrona muzeum.

Po nieudanych (głównie ze względów politycznych) próbach odnowienia kontaktów z firmą BOFORS przedwojenne armaty o kalibrze 152,4 mm podjęto decyzję o zastąpieniu wyeksploatowanych dział Boforsa radzieckimi armatami morskimi B-13 kalibru 130 mm.

Dwa historyczne działa Boforsa przekazano - jedno do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, a drugie do Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni. Fragment lufy z komorą zamkową z trzeciego działa, fragment mechanizmów i część pancerza znajdują się w skansenie Muzeum Obrony Wybrzeża w Helu.
Na odnowionych stanowiskach ustawiono 4 działa 13 BAS (Baterii Artylerii Stałej) - armaty morskie B-13 kalibru 130 mm (lufy długości 50 kal) produkcji radzieckiej.
Ich zasięg maksymalny wynosił 25 km, a skuteczny 19 km.

W 1974 roku, rozformowano w Polsce wszystkie Baterie Artylerii Stałej.
W 1977 roku zaprzestano konserwacji dział, porzucając je na pastwę losu....
W latach 90-tych większość armat rozebrano na złom, bądź przekazano do muzeów. Na stanowisku nr 3 pozostawiono jedno działo B-13 - mozna je podziwiac do dziś.
Z końcem 2006 roku rozwiązano w Helu 9 Flotyllę Obrony Wybrzeża - Marynarka Wojenna definitywnie opuszcza Hel, pozbawiając pozostająca na nim obiekty nawet symbolicznej opieki przed złodziejami, złomiarzami i dewastacją.

Obiekty baterii Laskowskiego, od kilku lat opuszczone, zaniedbane i zdewastowane, są - mimo tego - celem podróży niewyobrażalnie wielkiej ilości turystów polskich, pielgrzymujących tutaj nie tylko z całej Polski, ale i z całego świata, aby osobiście zobaczyć tę najsłynniejszą baterię polską.

Bateria Laskowskiego to JEDYNY ZABYTEK MILITARNY TAK WYSOKIEJ KLASY w Polsce - może być śmiało porównywany z rangą słynnego "Szczerbca".

Muzeum Obrony Wybrzeża Stowarzyszenia "Przyjaciele Helu" wystąpiło 1 IX 2012 r. z inicjatywą przywrócenia oryginalnego działa Boforsa na jego historyczne stanowisko. Wszędzie na świecie - armata stojąca na swoim oryginalnym stanowisku jest niezwykle cenną rzadkością - a co dopiero armata z tak bogatą i piękną historią.
Powrót armaty z baterii Laskowskiego na jej oryginalne stanowisko powinien stać się wielkim świętem, symbolem praktycznego patriotyzmu, dowodem naszej pieczy o historię i uczczeniem nie książkowych, a na prawdę istniejących helskich bohaterów - z dowódcą tej baterii, zamordowanym potem w stalinowskiej Polsce komandorem Zbigniewem Przybyszewskim na czele.

Źródło: MOW